Werken

Veel straatnamen in het centrum van Den Haag verwijzen naar vormen van nijverheid en handel die hier in het verleden plaats vonden. Rond de Grote Kerk bijvoorbeeld waar o.a. Groenmarkt en Riviervismarkt herinneren aan de markten die hier vanaf de middeleeuwen werden gehouden. Even ten zuidoosten, in het gebied rond het Spui, verwijzen straatnamen als Voldersgracht, Ammunitiehaven en Bierkade aan de handel en industrieën die hier vanaf de 16de en 17de eeuw plaats vonden.

In de 19de eeuw was Den Haag een ‘stad van weelde’ met veel luxe winkels die zich richtten op de rijke Haagse elite. Maar ook een industriestad, waar bijna de helft van de bevolking in de nijverheid werkzaam was. Aan de randen van de stad verschenen meubelfabrieken en ijzergieterijen. Een bijzondere vorm van werkgelegenheid bood het leger. Den Haag telde in de 19de eeuw maar liefst drie garnizoenen.

Tot slot was en is Den Haag een ambtenarenstad. Nieuwe ministerietorens rond het Centraal Station bepalen sinds kort de skyline van Den Haag.

Werken

1887 – Pander meubelfabriek

Pander meubelfabriek
Sluiten

Pander meubelfabriek, Buitenom/Brouwersgracht, 1887-1915, o.a. architect J.A.G. van der Steur. Collectie Den Haag en Haags Historisch Museum.

 

In 1887 vestigde de meubelfabriek Pander zich in de voormalige meelfabriek Hollandia aan het Buitenom. In 1915 werd het complex grootscheeps vernieuwd en uitgebreid. De fabriek kende een indeling naar werkzaamheden. Zo was er een werkplaats voor de beeldhouwers, een passementmakerij, een lijmerij, een fineerzagerij, een matrassenmakerij, een naaiatelier en een hout- en meubelopslag.

 

In de jaren 20 tot 40 werden in de fabriek ook vliegtuigen gemaakt, waarvan de Pander Postjager de bekendste is. Na de crisis ging de fabriek onder de merknaam Multipro ook seriematige meubelen vervaardigen. In de jaren 50 verhuisde het bedrijf naar Leidschendam en kwam het complex in eigendom van de Rijksgebouwendienst en deed het dienst als opslag o.a. voor de Bescherming Burgerbevolking (BB). In 1983 kwamen de toen leegstaande gebouwen in eigendom van de gemeente. Het Pandercomplex werd gekraakt en de buurt maakte een tegenvoorstel voor de gemeentelijke stadsvernieuwingsplannen. Uiteindelijk werd de fabriek verbouwd tot appartementen, ateliers en winkels.

 

Foto’s: Overzicht Pandercomplex. Afbeelding uit: Zuid-Holland’s nijverheid in beeld, Haarlem 1917 & Reclamekaart Pander-Postjager, 1933.

alt

Delen

Haagse kaart

Hier ontdekt u de groei van Den Haag door de eeuwen heen. Daarmee krijgt u inzicht in 6000 jaar Haagse geschiedenis; van de prehistorie, het ontstaan van het Binnenhof tot nu.

In de kaart vindt u de historische collecties van de stad. Per tijdvak of per thema maakt u kennis met bijzondere voorwerpen, schilderijen, archeologische vondsten en gebouwen.